jeśli tekst się podba, zaproś mnie na kawkę!
Pracownia Grafiki Historycznej
Ryciny z dawnych lat
Obecnie luksusowe i wiekowe posiadłości cechują się jednym – dużymi przestrzeniami, od których bije chłód przytłaczającej pustki. Jest to duży problem w naszej części Europy w tego typu rezydencjach. I nie piszę tylko o zamkach czy pałacach ale też o polskich dworkach szlacheckich, kamienicach i willach, których mamy sporo. Puste komnaty i pokoje. Niestety pokoleniowe pamiątki, które ozdabiały ściany zostały zabrane i nigdy nie oddane. Dziś o przykrej przypadłości rezydencji polskich i jej historii.
Wszystkiemu winna jest grabież. Grabież w polskich pałacach i zamkach, która na skalę przemysłową była zaplanowana na długo przed wrześniem 1939 roku. A kropkę nad „i” postawiła zaś Armia Czerwona, której to spadkobierca – Rosja do tej pory bez cienia zażenowania trzyma zrabowane zabytki w swoich muzeach. Tego czego nie mogli zabrać, lub uznawano to za „niższą kulturę” zniszczono. Do dziś nie możemy się pogodzić z wysadzeniem Pałacu Saskiego czy spaleniem Biblioteki Narodowej, a odbudowa Zamku Królewskiego trwała latami. Zapewne i „Portret młodzieńca” Rafaela też można zaliczyć już do strat. To są jednak te pierwszoplanowe postaci. Co zaś z prywatnymi majątkami, zbiorami, które były kolekcjonowane pokoleniami przez ziemiaństwo?
Mjr. Karol Estraicher, który zajął się odzyskiwaniem i katalogowaniem strat II Rzeczpospolitej, odnośnie majątków prywatnych w Generalnym Gubernatorstwie napisał tak:
„… akcja przyniosła obfity plon. 2 maja 1941 roku raportowano do Berlina o przeszukaniu 500 gmachów w tym 74 pałaców i 96 dworów. W wyniku czego skonfiskowano i „zabezpieczono”: 102 biblioteki, 15 muzeów, 3 galerie obrazów, 2 zbiory broni, 10 zbiorów naczyń antycznych oraz 21 zbiorów prywatnych różnych. Skonfiskowano przy tej okazji: 1100 obrazów, 25 rzeźb, 500 mebli, kilkaset dywanów, kilkaset sztychów, 33 skrzynie z dziełami sztuki kościelnej, 25 skrzyń metali szlachetnych.”
jeśli tekst się podba, zaproś mnie na kawkę!
To, czego nie chciano zabrać, ordynarnie zniszczono depcząc historię i kulturę. Na zdjęciu przykładowy opis tego, co zrobiono z uposażeniem z Pałacu Biskupiego w Pelplinie:
W Kraju Warty, czyli na ziemiach włączonych bezpośrednio do Rzeszy, trochę inaczej się obchodzono z majątkami. Ziemie te przecież były przeznaczone dla Niemców, więc całkowicie nie niszczono i nie rabowano majątków, jednakże to nie było regułą. W swojej pracy doktorskiej Bogumił Rudawski pisze:
„Do połowy 1940 roku zostały spisane i skonfiskowane 52 wszystkie cenne przedmioty, które należały do polskiego ziemiaństwa. W sumie do końca marca 1941 roku Generalny Powiernik skontrolował 500 majątków ziemiańskich.”
Po przejściu frontu można powiedzieć, że “trybem niemieckim” za Armią Czerwoną przechodziły tzw. trofiejnyje brygady. Były to zespoły historyków sztuki z różnych muzeów na terenie Związku, które katalogowały to co zostało na miejscu i decydowały o zaborze danego dzieła. Równocześnie kradzież odbywała się w upadającej Rzeszy.
Warto nadmienić, iż podmoskiewska dacza generała Żukowa była cała wyposażona w skradzione rzeczy. Został nawet sporządzony raport NKWD w sprawie Żukowa i jego zagranicznych aktywności na zlecenie Stalina. Skala więc instytucjonalna, i nikogo nie dziwią dwa zegarki czerwonoarmisty zatykającego flagę na Reichstagu. Ile kosztowności zabrano z polskich posiadłości? Trudno oszacować.
Zaraz po wojnie na ziemiach odzyskanych wśród napływowej ludności polskiej utrzymywała się niepewność. Nikt nie wiedział, czy Niemcy nie zechcą odbić tych terenów, stąd to co zostało po dolnośląskich, lubuskich czy zachodniopomorskich rezydencjach – szabrowano. O odbudowie czy inwestowaniu też nie było żadnej mowy.
Ujmując rzecz skrótowo, zabytkowe posiadłości, czy to na ziemiach odzyskanych, czy też te na typowo polskich obszarach, były wystawione na 50-letni okres zapomnienia. I to też jest dość łagodny opis.
Może niech za przykład podłuży nam rys historyczny pałacu Minoga:
“1946 r. Wystawienie budynku na prawie 50-letni okres grabieży i dewastacji: kradzieże cennych elementów i kominków, zmiana parku w boisko sportowe, wycinka zabytkowych drzew, przeprowadzenie drogi przez podjazd z gazonem, wyburzenie zabudowań gospodarczych, likwidacja stawów rybnych”
Okres PRL-u nie był łaskawy. Pałace zamieniano na szpitale, szkoły, jednak głównie na PGR-y, z których większość dokonała zniszczeń już nieodwracalnych dla architektury danych budowli. W trakcie pisania tego wpisu, natrafiłem na nowo opublikowany artykuł dotyczących książnic, bibliotek i księgozbiorów, które mieściły się w pałacach i dworkach. Te “resztki resztek”, o których wspomina autor, można znaleźć w Bibliotece Uniwersyteckiej w Poznaniu – zachęcam do przeczytania!
Upadek słusznie minionego okresu to czas kolejnych perturbacji dla tego rodzaju architektury. Część udało się odzyskać przez prawowitych spadkobierców, jednak sale i pokoje pozostawały puste. To co pozostało lub zostało odzyskane zasilało już nie oprawców, a muzea narodowe. Część zabytków odkupił skarb państwa. Jednak po okresie PRL-u pozostało morze ruin. Spadkobierców często nie było stać na kosztowne remonty i niekiedy posiadłości są od 30 lat są wstawione na sprzedaż.
Jednak ci, którzy zdobyli się na tę odwagę i podźwignęli finansowo z gruzów rezydencje zasługują na najwyższe uznanie. To co zostało zrobione przez te 30-lat to heroiczna praca nowych właścicieli, menagerów, dyrektorów polskich i poniemieckich rezydencji. Przykłady można by mnożyć. A za ich pracę i upór biję pokłony.
Jako miłośnik polskich pałaców i zamków wiem, że chorują dość powszechnie na II wojnę światową, a dokładniej – na grabież z nią związaną. Jako historyk zdaję sobie sprawę jak potężne spustoszenie na polskie majątki ziemskie sprowadziły niemieckie oraz radzieckie wojska, często obracając w perz te perełki architektury lub ogołacając do cna ściany z obrazów, a nawet drzwi z metalowych okuć. I widać to niestety w korytarzach, głównych holach, czy kolejnych pokojach – puste ściany. Samymi lustrami czy kolejnymi wiszącymi gobelinami tego niestety się nie zakryje, a często te ściany utrzymywały pokolenia pamiątek, których dziś brak.
Dlatego też chciałbym Tobie pomóc w wyborze wysokiej jakości map, rycin i grafik z epoki, które najdosadniej uwydatnią piękno Twoich klasycznych wnętrz. Być może jesteś właścicielem dworku, pałacu czy zamku i masz problem z aranżacją wielkiej powierzchni.
Bibliografia:
Estreicher K., Witek Z. L. Straty kultury polskiej pod okupacją niemiecką 1939-1944 : wraz z oryginalnymi dokumentami grabieży. Kraków 2006
Rudawski B., Rola poznańskiej ekspozytury Głównego Urzędu Powierniczego Wschód w grabieży polskiego mienia dokonanej w Kraju Warty w latach 1939 – 1944. Poznań 2016
http://www.old.uwazamrze.pl/artykul/1041671/putin-oddaj-to-co-nasze
https://gostynska.pl/wiadomosci/z-kazdego-palacu-wydobywamdusze/ORwOGazDU4E7Ce4hUXmW
https://www.pb.pl/posiadlosc-ktora-daje-dobra-energie-1183458
https://www.minogapalac.pl/pl/historia
https://historia.rp.pl/historia/art2848381-rosja-wciaz-ma-w-muzeach-dziela-sztuki-zrabowane-w-polsce-przez-armie-czerwona
Bibliografia:
Estreicher K., Witek Z. L. Straty kultury polskiej pod okupacją niemiecką 1939-1944 : wraz z oryginalnymi dokumentami grabieży. Kraków 2006
Rudawski B., Rola poznańskiej ekspozytury Głównego Urzędu Powierniczego Wschód w grabieży polskiego mienia dokonanej w Kraju Warty w latach 1939 – 1944. Poznań 2016
http://www.old.uwazamrze.pl/ar
tykul/1041671/putin-oddaj-to-co-nasze
https://gostynska.pl/wiadomosc
i/z-kazdego-palacu-wydobyw
amdusze/ORwOGazDU
4E7Ce4hUXmW
https://www.pb.pl/posiadlosc-ktora-daje-dobra-energie-1183458
https://www.minogapalac.pl/pl/
historia
https://historia.rp.pl/historia/art2848381-rosja-wciaz-ma-w-muzeach-dziela-sztuki-zrabowane-w-polsce-przez-armie-czerwona
https://historia.dorzeczy.pl/druga-wojna-swiatowa/74401/gieorgij-zukow-najgorszy-dowodca-ii-wojny.html
